- Kobiece role są u Szekspira używane do pewnego celu. Poczułam to przy pracy nad rolą Lady Macbeth. Szekspir jak w większość autorów literatury klasycznej, nie napisał roli dla aktorki - mówi aktorka i reżyserka ALEKSANDRA KONIECZNA.

Jakiś czas temu deklarowała, że porzuca scenę dla reżyserii. ALEKSANDRA

KONIECZNA powraca w "Wątpliwości" Shanleya w warszawskim Teatrze Polonia.

Co kobiety zawdzięczają mężczyznom?

Aleksandra Konieczna: Lęk, kompleksy, wiele strat.

Deklaruje pani światopogląd feministyczny. Czy dlatego myślała pani o porzuceniu aktorstwa?

- Nie. Chociaż czułam się zmęczona sprowadzeniem mnie do roli obiektu seksualnego. Zgodnie ze swoją naturą reżyserzy mężczyźni postrzegają w ten sposób kobietę. Wypoczywałam w pracy z reżyserami homoseksualistami, ich natura umożliwiała mi wiele.

Jak ważna jest według pani płeć w teatrze?

- Ona determinuje wszystko, zamyka w swoich granicach. Chcemy, aby ktoś występował przeciw własnej płci? Z taką samą skutecznością możemy żądać, aby wskazówki zegara obracały się w odwrotnym kierunku.

Pracowała pani z Krystianem Lupą i Grzegorzem Jarzyną. Co przeszkadzało pani w ich świecie, że postanowiła go pani opuścić?

- Nic. Poza tym, że to nie był mój świat. My aktorzy sami niczego nie wybieramy. Dramatopisarze, reżyserzy i dyrektorzy projektują na nas, a ich wyborami często rządzi przypadek. Domagałam się własnych wyborów i słów. Przełom przyszedł dwa lata temu, po pracy nad "2007: Makbeth" w reżyserii Jarzyny. Przez moją decyzję o porzuceniu zawodu aktorki zyskiwalam powoli świadomość rozumianą jako przebudzenie. Także dzięki próbom reżyserskim. Przestałam musieć cokolwiek, przestawałam się bać.

...czyli aktorstwo nie jest twórczą profesją?

- W ten zawód jest wpisana bolesna sprzeczność. Jest on wyrażaniem siebie, ale w moje gardło wepchnięty jest knebel. Mogę co najwyżej wydać z siebie niemy krzyk, jak z obrazu Muncha.

"- Interesuje mnie dziś w aktorstwie tylko to, co stawia opór. To, co sprawia mi trudność" - powiedziała pani w wywiadzie. Jaką trudność sprawia pani rola w "Wątpliwości"?

- Przyjęłam tę propozycję po kilku latach pracy w Teatrze Rozmaitości i roli w przedstawieniu Rene Pollescha "Ragazzo dell'Europa". Czy jeszcze potrafię i mogę nie znudzić się teatrem, który przedstawia bardzo dobrze skrojoną historię? To sztuka konwersacyjna z ciekawie napisanymi rolami. Przy dobrej reżyserii ten utwór zapewni pasjonujący elegancki wieczór w teatrze.

Kogo pani gra w sztuce Shanleya?

- Zakonnica siostra Alojzyna jest dyrektorką szkoły katolickiej. Akcja sztuki w oryginalnej wersji dzieje się w Nowym Jorku w 1964 roku. Piotr Cieplak przeniósł ją w polskie tu i teraz, dramat rozgrywa się w klasztorze sióstr Urszulanek. Moja bohaterka zanim do niego wstąpiła, przeżyła długie życie świeckie. Była bezdzietną mężatką, w ważnej scenie przyznaje się do popełnienia grzechu śmiertelnego. Ona działa w słusznej sprawie. Jeżeli nawet ksiądz, z którym wałczy, nie molestuje seksualnie dzieci, takiej ewentualności nie można wykluczyć. Siostra Alojzyna wykraczając poza ramy Kościoła, obiera własną strategię walki z nim, w obronie niewinnych dzieci.

Mówiła pani też, że w aktorstwie przeszkadza pani moralność.

- Moralność może przeszkadzać także w byciu człowiekiem. Jest z zewnątrz. Często nie umiem jej odróżnić od mojego atawistycznego, mam nadzieję, naturalnego odczucia dobra i zła. Największą przeszkodę moralność stawia mi w przyznaniu się do bezsilności. W byciu aktorką, reżyser, człowiekiem.

A co przeszkadza w reżyserowaniu?

- Dyrektorzy teatrów. Żyjący autorzy też nie ułatwiają sprawy.

Jest pani jedną z kobiet reżyserów, których na polskim rynku teatralnym jest coraz więcej. Język której z nich jest pani szczególnie bliski?

- Kiedy pojawiły się w teatrze kobiety reżyserzy i jako aktorka dostawałam od nich propozycje - zaczęłam oddychać. Jak drastycznie różni się adaptacja tego samego tekstu dokonana przez kobietę i mężczyznę, mogą świadczyć dwie wersje "Makbeta" - Grzegorza Jarzyny i Mai Kleczewskiej. Tak, Maja Kleczewska czy Natalia Korczakowska - są jako reżyser mi bliskie.

W pracy reżyserskiej korzystała pani z metody parafrazy Stelli Adler, która dopuszcza ogromne ingerencje w tekście.

- Ta wybitna amerykańska aktorka wskazywała na cud wyobraźni aktorskiej, która pojawia się w zetknięciu z wyobraźnią autora, reżysera, aktora. W ubiegłym roku przygotowałam ze studentami łódzkiej szkoły "Pajęczą sieć" Agathy Christie. Wszelkie próby zmian w tekście po chwili się na mnie mściły. Ta pisarka to zegarmistrzowski mechanizm. Kiedy budowałam świat na scenie, również korzystałam z metody Stelli Adler: rozbudzałam, a potem dyscyplinowałam moją wyobraźnię, żeby zrozumieć ostatecznie, że utwór Christie jest skonstruowany jak równanie matematyczne.

Nie chciałaby pani wyrównać rachunków z Szekspirem?

- Nie, bo nie cenię tego autora. Nie wiem, gdzie jest zapisana moc tej literatury.

Biorąc pod uwagę liczbę wystawień, jakieś uniwersum jest w "Hamlecie".

- Tak? A dla mnie jest to po prostu historia faceta, który ma określony problem. Nie myślimy w ten sposób o Medei czy Fedrze. To problem kobiety, matki, macochy, ale żadne uniwersum. Dlaczego? To temat na osobną rozmowę. Kobiece role są u Szekspira używane do pewnego celu. Poczułam to przy pracy nad rolą Lady Macbeth. Szekspir jak w większość autorów literatury klasycznej, nie napisał roli dla aktorki.

Czym wobec tego jest dla pani teatr? Psychoterapią?

- Nie, ale może być psychodramą. Co wieczór wyrzucam z siebie dobrą i złą energię, oczyszczam się, doznaję ulgi. Ale to wszystko jest ukryte pod pozorem, tytułem, profesją, za biletami, mnie tam tyle, co kot napłakał. Moment spotkania własnego "ja" bywa przykry.