Grzegorz zginął, ale przyczyna jego śmierci była chroniona niczym tajemnica państwowa. Opowieść o systemie kłamstwa, pracy tajnych służb i łamaniu ludzi ma również drugie dno. Jest nim, według mnie, ocena postępowania matki.

Barbara nie ma w domu stołu. Są krzesła, coś w lodówce do zjedzenia, łóżko jest. Ale nie ma gdzie postawić talerza zupy. I powiedzcie, co to za
dom? Jak w takich warunkach może chować się dziecko? A dziecko krnąbrne, rozrzuca z matką ulotki i chce zwiedzać cały świat. „Będę ci
wysyłał pocztówki z Nowego Jorku, Londynu, Paryża”, obiecuje. Barbara nie zamyka drzwi. Każdy sobie może wejść do domu i
porozmawiać. Panuje tam intelektualny ferment, a to zawsze zapowiada kłopoty. Ludzie wchodzą z winem, wychodzą z ideami. Pali się
papierosy, chociaż matka obiecała rzucić to świństwo. Syn zdaje maturę. Idzie z kolegami na Starówkę i ze szczęścia się wygłupia. Władza nie lubi wygłupów, bo ich nie rozumie. Aresztuje syna i jego kolegów. W komisariacie bije. Syn trafia do szpitala, matka zabiera
go do domu. W domu umiera. I, wyobraźcie sobie, nikt nie jest winny tej śmierci. Oprócz matki, bo matka zawsze jest winna.
Ona taka dziwna była, poetka i opozycjonistka. Puszczała się na lewo i prawo, była szczęśliwa. Nikt na nią nie miał klucza i wzoru. Chodziła
rozmawiać z księdzem Popiełuszko. „Jestem moim niezłym najlepszym przyjacielem o suchych łzach”, notowała na kartce. Kiedy szła na
pogrzeb syna to kazali jej się ubrać w żałobę. Ona nie wiedziała, jak ma się zachować. Nikt nie uczy matek, co mają robić na pogrzebie własnego
dziecka. A w ogóle tych pogrzebów było więcej, bo potem toczył się proces o to, kto zabił. I okazało się, że wszyscy i nikt. Bo partia ustaliła,
że to na pewno nie milicja, więc trzeba było znaleźć kogoś innego: sanitariuszy, lekarzy. No i matkę. Matka zawsze zła. Kiedy kocha za bardzo, to jest toksyczna i dominuje. Kiedy kocha za mało, to jest zimna i nie daje wsparcia. Kiedy jest, jaka jest, to pewnie wariatka, bo przecież nie ma ludzi po prostu. Słowem: matka zabiła syna, padł werdykt wśród opinii publicznej.
W przedstawieniu „Żeby nie było śladów” (Teatr Polonia, reżyseria Piotr Ratajczak) wątek relacji między Barbarą Sadowską a jej synem
Grzegorzem Przemykiem wpisany jest w bezczas: jesteśmy trochę tam, trochę tutaj. Kolejne motywy: rozmowy kolegów, zeznania i proces
naniesione są na współczesny odbiór tego, co stało się w komisariacie na Jezuickiej w 1983 roku. Na podstawie reportażu Cezarego
Łazarewicza (Nagroda Nike 2017) przechodzimy po różnych latach i etapach zacierania śladów czy konfabulacji. Grzegorz zginął, ale
przyczyna jego śmierci była chroniona niczym tajemnica państwowa. Opowieść o systemie kłamstwa, pracy tajnych służb i łamaniu ludzi ma
również drugie dno. Jest nim, według mnie, ocena postępowania matki. Jej nieszablonowość, inność. To wątek uniwersalny, sprawdzający się w każdym czasie. Kiedy patrzyłam na sceniczną Barbarę graną przez Agnieszkę Przepiórską (a graną tak, że ciary i łzy), to widziałam siebie i
inne artystki wiecznie osądzane i obserwowane. A dlaczego ona taka a nie inna? Że wygląd, że pogląd, że zachowanie. I czy w domu jest stół,
stół jest najważniejszy w wychowaniu dzieci. Myślałam również o dramacie matki, której dziecko ginie a ona zostaje na zewnętrznej
powierzchni świata i już nic nie może. I nagle opowieść narodowa o zabiciu maturzysty przez milicję staje się opowieścią o matkach kochających tak, że zostają ślady w sercu. Sadowska napisała proroczo jeszcze w latach siedemdziesiątych:
Kocham cię – śmierć jest wybrykiem natury / Moja miłość nie umrze /
nie ma cię kiedy / kiedy cię kocham
Każda z nas może być spełnionaTak, syna już potem nie było. I nadal nie wiadomo, kto zabił. Uwierzycie?

---

Dodatkowe informacje